Στην τάξη οι μαθητές δεν καλλιεργούν μόνο τις ανθρώπινες δεξιότητες, αλλά είναι μια καλή ευκαιρία να καλλιεργήσουν αξίες, σεβασμό και ενσυναίσθηση. Προσπαθώντας να δημιουργήσουμε ένα τέτοιο περιβάλλον για όλους τους μαθητές, είναι πολύ σημαντικό να μπορούμε να ανταποκριθούμε σε καταστάσεις ρητορικής μίσους, που μπορεί να έρθουμε αντιμέτωποι.
Μορφές ρητορικούς μίσους μπορεί να εκδηλωθούν με την μορφή ξενοφοβίας, ρατσισμού, αντισημιτισμού, αντιμουσουλμανικού μίσους, μίσους κατά των ΛΟΑΤΚΙ+, μισογυνισμού και άλλων τύπων μισαλλοδοξίας (UNESCO, 2023).
Οι καταστάσεις αυτού του τύπου μπορούν να αντιμετωπιστούν μέσω της εκπαίδευσης και ειδικά μέσα στη τάξη. Ο εκπαιδευτής πρέπει να είναι “παρών” και να επέμβει σε κάθε είδους ρητορικής μίσους μέσα στην τάξη. Αφενός να μην αφήσει να περάσει καμία μορφή μίσους και αφετέρου να καθοδηγήσει τους μαθητές μέσα από τις προκλήσεις της λεκτικής αντιπαράθεσης ή της ρητορικής μίσους και να προωθήσει μια ατμόσφαιρα που ενθαρρύνει την εκπαιδευτική συζήτηση. Πρόκειται για παρεμβάσεις κατάλληλες ανά ηλικία με σκοπό ο εκπαιδευτής να ενδυναμωθεί και να είναι σε ετοιμότητα, εάν προκύψει κάτι τέτοιο, εξασφαλίζοντας ένα ασφαλές και χωρίς αποκλεισμούς εκπαιδευτικό ταξίδι. Κοινό στοιχείο αποτελεί ο ανοιχτός διάλογος, μέσω του οποίου καλλιεργείται η αίσθηση της κοινότητας.
Ηλικίες 6-8:
Εξηγούμε πώς μιλάμε ο ένας στον άλλον χρησιμοποιώντας κατάλληλο λεξιλόγιο για την ηλικία. Μπορούμε να δώσουμε παραδείγματα απλών διαλόγων που να ανταποκρίνονται στην ηλικία αυτή.
Μέσα από δύο σενάρια διαλόγου εκπαιδευτή και μαθητών:
1ο Σενάριο διαλόγου
Εκπαιδευτικός: "Παιδιά, θυμηθείτε πάντα να είστε καλοί με τους συμμαθητές σας. Πώς νιώθετε όταν κάποιος είναι κακός μαζί σας;"
Μαθητής 1: "Νιώθω λυπημένος..."
Μαθητής 2: "Και εγώ νιώθω άσχημα..."
Εκπαιδευτικός: "Πολύ καλά. Τι μπορούμε να κάνουμε όταν κάποιος είναι λυπημένος;"
Μαθητής 3: "Να τον βοηθήσουμε!"
2ο Σενάριο διαλόγου
Εκπαιδευτικός: "Παιδιά, θέλω να μάθουμε για τη λέξη 'μίσος'. Μπορεί να συμβαίνει όταν κάποιος λέει κακά πράγματα ή κάνει κακά πράγματα σε κάποιον. Αλλά εμείς θέλουμε να είμαστε φίλοι μεταξύ μας. Τι μπορούμε να κάνουμε για να βοηθήσουμε αν κάποιος αισθάνεται άσχημα;"
Μαθητής 1: "Να τον πειράξουμε με καλά πράγματα!"
Εκπαιδευτικός: "Όχι ακριβώς! Μπορούμε να τον περιβάλλουμε με φιλία και να του δείξουμε ότι είμαστε εδώ για να τον βοηθήσουμε. Η φιλία είναι πάντα η καλύτερη επιλογή!"
Ενθαρρύνουμε τον ανοιχτό διάλογο μεταξύ των μαθητών. Για παράδειγμα ενθαρρύνουμε τους μαθητές, αν ποτέ κάποιος συμμαθητής τους πει κάτι που τους κάνει να νιώσουν λυπημένοι ή πειραγμένοι, να εκφραστούν ανοικτά και να πουν αυτό που τους πείραξε για να μπορέσουν να βοηθήσουν ο ένας τον άλλον με ανοιχτό διάλογο. Με αυτό τον τρόπο ενισχύεται και η ενσυναίσθηση μέσα από τα συναισθήματα των μαθητών για το πώς ένιωσαν.
Δημιουργούμε ένα κλίμα όπου όλοι οι μαθητές νιώθουν άνετα να εκφράσουν τις σκέψεις τους. Εκφράστε συχνά τη σημασία του σεβασμού προς τους άλλους. Εξηγήστε ότι κάθε πρόσωπο είναι μοναδικό και σημαντικό και πρέπει να σέβεται ο ένας τον άλλον.
Υπενθυμίζουμε τη σημασία της επικοινωνίας και της ενεργητικής ακρόασης.
Δείχνουμε βίντεο που ενισχύουν την κατανόηση της διαφορετικότητας. Σε αυτή την περίπτωση, ο εκπαιδευτής μπορεί να κάνει skip από μια δραστηριότητα, αφιερώνοντας 10 με 15 λεπτά, δείχνοντας κάποια video από το YouTube για την διαφορετικότητα.
Ηλικίες 9-11:
Ενισχύουμε τη συνεργασία. Πως θα αντιδρούσαν σαν ομάδα αν κάποιος από αυτούς είχε πέσει θύμα ρητορικής μίσους; Κατευθύνουμε τον διάλογο αν χρειαστεί. Καλούμε τους ίδιους τους μαθητές θέτοντάς τους ερωτήσεις να σκεφτούν τρόπους επίλυσης της αντιπαράθεσης. Πώς νιώθεις για αυτήν την κατάσταση; ή Πώς θα μπορούσαμε να βρούμε μια λύση που να ικανοποιεί όλους;
Προωθούμε τον διάλογο. Μαθαίνουμε στα παιδιά να τηρούν τους κανόνες διαλόγου και να σέβονται τον χρόνο του καθενός. Είναι μια καλή ευκαιρία να υπενθυμίσετε κάποιους βασικούς κανόνες σεβασμού μέσα στη τάξη:
Ακούστε με σεβασμό, χωρίς να διακόπτετε.
Ακούστε ενεργά τις απόψεις των άλλων και μην σκέφτεστε απλώς τι θα πείτε εσείς ενώ κάποιος άλλος μιλάει.
Να ασκείτε κριτική σε ιδέες, όχι σε άτομα.
Σχολιάστε με σκοπό να μοιραστείτε πληροφορίες, όχι για να πείσετε.
Δώστε σε όλους την ευκαιρία να μιλήσουν
Στο λινκ που ακολουθεί, θα μπορέσετε να βρείτε περισσότερες κατευθυντήριες γραμμές για τη συζήτηση περιστατικών μίσους, προκαταλήψεων και διακρίσεων (https://crlt.umich.edu/publinks/respondingtobias).
Κάνουμε δραστηριότητες που προωθούν τη διαφορετικότητα, την ένταξη και την επικοινωνία με σεβασμό. Ζητάμε από τα παιδιά να γράψουν σε ένα padlet κάποια χαρακτηριστικά για τα άλλα παιδιά της τάξης. Με αυτό τον τρόπο θα δουν διαφορετικά χαρακτηριστικά για το κάθε παιδί, τα οποία δεν τα αποτρέπουν να είναι μια ομάδα τόσο καιρό που είναι μαζί στην τάξη!
Δίνουμε σενάρια ή παίζουμε παιχνίδια ρόλων, ώστε να έρθουν αντιμέτωποι με πραγματικές καταστάσεις ρητορικής μίσους.
Σενάριο με ρόλους: Οι μαθητές θα υποδυθούν ρόλους από μια ομάδα φίλων που αντιμετωπίζουν ρητορική μίσους μέσω μηνυμάτων στα social media.
Οδηγίες: Κάθε μαθητής θα έχει έναν ρόλο (π.χ., ο Αποδέκτης, ο Εκφοβιστής, και ο Παρατηρητής).
Θα τους δοθούν κείμενα μηνυμάτων που θα πρέπει να αναπαράγουν. Παραδείγματα:
Τι φοράς; Μοιάζεις γελοίος/γελοία. Δεν έχεις στυλ καθόλου!
Ξέρεις, δεν θα έπρεπε να είσαι εδώ. Οι άνθρωποι σαν εσένα δεν ανήκουν σε αυτό το μέρος!
Είσαι τόσο άχρηστος/η! Δεν έχεις κανένα δικαίωμα να είσαι μαζί μας. Φύγε από την παρέα μας!
Στη συνέχεια, οι μαθητές θα συζητήσουν τις συνέπειες και τους τρόπους αντιμετώπισης της ρητορικής μίσους.
Ηλικίες 12-14:
Πραγματοποιούμε συζήτηση με τα παιδιά σχετικά με τις επιπτώσεις της ρητορικής μίσους. Μιλώντας για τις συναισθηματικές επιπτώσεις από τη χρήση ρητορική μίσους, δίνετε στους μαθητές την ευκαιρία να εξετάσουν τα δικά τους συναισθήματα, να παρατηρήσουν τον αντίκτυπό τους στους άλλους και να αξιολογήσουν τις αποφάσεις τους.
Ενθαρρύνουμε τα παιδιά να διερευνήσουν τις νομικές και ηθικές διαστάσεις της ελευθερίας του λόγου. (https://www.europarl.europa.eu/charter/pdf/text_el.pdf) Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ.
Καλλιεργούμε την κριτική σκέψη των παιδιών. Συμβουλεύουμε τους μαθητές να αντιμετωπίζουν καταστάσεις μίσους με επιχειρήματα και οχι με φανατισμό απόψεων, ώστε να δώσουν το μήνυμα ότι υπάρχει και η ελευθερία των απόψεων αλλά και η κριτική των απόψεων. Οι μαθητές πρέπει να μάθουν πώς να κατανοούν τα λάθη στην επιχειρηματολογία, να διατυπώνουν ισχυρά επιχειρήματα και να σταθμίζουν πολλαπλές προοπτικές (UNESCO, 2023).
Διδάσκουμε στα στους μαθητές δεξιότητες επίλυσης συγκρούσεων για την αντιμετώπιση διαφωνιών. Ένας απλός τρόπος για την επίλυση συγκρούσεων είναι να μην επιρρίπτετε ευθύνες ο ένας στον άλλον καθώς αυτό μπορεί να κλιμακώσει μια σύγκρουση. Ταυτόχρονα, όλοι θα πρέπει να έχουν ίσες ευκαιρίες να μιλήσουν χωρίς να αποκλείονται. Έχει μεγάλη σημασία να αφήσετε όλους να βγάλουν τα συναισθήματα και τις σκέψεις τους μέσα από τη συζήτηση.
Καθοδηγούμε τα παιδιά προς έναν διάλογο με σεβασμό. Διαπραγματευόμαστε μαζί τους σχετικά με τον τρόπο που μπορούν να διατηρήσουν έναν σεβαστό διάλογο, ακόμη και όταν διαφωνούν.
Χρησιμοποιούμε παραδείγματα. Παρουσιάζουμε κατά προτίμηση παραδείγματα από πραγματικές καταστάσεις που επιδεικνύουν τον τρόπο αντιμετώπισης των αντιπαραθέσεων με σεβασμό.
Παράδειγμα: Υποθέτουμε ότι υπάρχει ένα ομαδικό έργο όπου δύο μέλη της ομάδας έχουν διαφορετικές απόψεις για τον καλύτερο τρόπο υλοποίησης μιας ιδέας. Αντί να αγνοήσουν τις διαφορές τους, αποφασίζουν να τις αντιμετωπίσουν με σεβασμό.
Σε αυτήν την περίπτωση, αντί να απορρίπτουν αμέσως τις απόψεις του άλλου, ακούνε προσεκτικά και εκφράζουν τις δικές τους σκέψεις με σεβασμό προς τον άλλο. Χρησιμοποιούν επιχειρήματα και παραδείγματα για να υποστηρίξουν τις θέσεις τους, αναγνωρίζοντας παράλληλα την αξία της άλλης απόψεως.
Αντί να επικεντρώνονται στις διαφορές τους, προσπαθούν να βρουν κοινά σημεία και λύσεις που θα ικανοποιήσουν και τις δύο πλευρές. Ο σεβασμός προς τις απόψεις του άλλου αποτελεί τον πυλώνα για την καλή επίλυση των αντιπαραθέσεων, προωθώντας τη συνεργασία και τον σεβασμό σε μια ομάδα.
Ηλικίες 15-17:
Προάγουμε την αυτονομία των μαθητών, ενθαρρύνοντάς τους να αναπτύσσουν τις δικές τους απόψεις. Μπορούμε να κάνουμε κάποιες ερωτήσεις για να ακούσουμε τις απόψεις των μαθητών: Είναι η χρήση της ρητορικής μίσους ένας καλός ή κακός τρόπος για να νιώσετε ανώτεροι; Είναι η χρήση της ρητορικής μίσους ένας καλός ή κακός τρόπος για να νιώθει κανείς ισχυρός;
Διδάσκουμε στρατηγικές επίλυσης συγκρούσεων και ενισχύουμε τις δεξιότητες τους στη διαχείριση της έντασης. Υπάρχουν επτά βήματα για την επιτυχή διαπραγμάτευση της επίλυσης μιας σύγκρουσης: 1) Κατανόηση της σύγκρουσης, 2) Επικοινωνήστε με την αντίπαλη πλευρά, 3) Καταιγισμός ιδεών για πιθανές λύσεις, 4) Επιλέξτε την καλύτερη λύση, 5) Χρήση τρίτου διαμεσολαβητή, 6) Διερεύνηση εναλλακτικών λύσεων, και 7) Αντιμετωπίστε αγχωτικές καταστάσεις και τακτικές πίεσης (https://ctb.ku.edu/en/table-of-contents/implement/provide-information-enhance-skills/conflict-resolution/main).
Καλλιεργούμε τον διάλογο. Εκπαιδεύουμε τα παιδιά να ακούν με σεβασμό τις απόψεις των άλλων και να είναι ανοιχτοί σε νέες ιδέες.
Ενθαρρύνουμε την κριτική σκέψη σχετικά με την ισορροπία μεταξύ της ελευθερίας του λόγου και της πρόληψης των αρνητικών επιδράσεων.
Ενθαρρύνουμε τα παιδιά να χρησιμοποιούν τη φωνή τους υπεύθυνα και εποικοδομητικά, έχοντας επιχειρήματα για να είναι έτοιμα να ανταποκριθούν σε αντίθετες σκέψεις και απόψεις.
Προωθούμε μια ολοκληρωμένη κατανόηση της διαφορετικότητας. Προτρέπουμε τους μαθητές να ακούσουν ένα TEDx talk με θέμα “It's (past) time to appreciate cultural diversity” από την Hayley Yeates με θέμα την πολιτιστική διαφορετικότητα/ ποικιλομορφία.
Σε όλες τις ηλικίες, είναι σημαντικό να υπογραμμιστεί η σημασία της επίτευξης μιας εποικοδομητικής συνομιλίας, που βασίζεται σε σεβασμό και κατανόηση. Ως εκπαιδευτές, μέντορες και υποστηρικτές, ας ενωθούμε σε αυτή την προσπάθεια για να ενδυναμώσουμε τους μαθητές μας να ευδοκιμήσουν σε έναν κόσμο όπου ο σεβασμός και η κατανόηση θέτουν τα θεμέλια για ένα λαμπρότερο μέλλον.
Βιβλιογραφία
-United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization (UNESCO) (2023). Addressing hate speech through education. A guide for policy-makers. New York, NY, UNESCO.
-Center for Research on Learning and Teaching (CRLT). Guidelines for Discussing Incidents of Hate, Bias, and Discrimination. Ann Arbor, MI, University of Michigan. https://crlt.umich.edu/publinks/respondingtobias
-The Community Tool Box. Chapter 20. Providing Information and Enhancing Skills. Section 6. Training for Conflict Resolution. The University of Kansas. https://ctb.ku.edu/en/table-of-contents/implement/provide-information-enhance-skills/conflict-resolution/main